Seni, Tradisi, lan Budaya Indonesia

1 WAYANG

   a.  Wayang Kulit

Wayang kulit yaiku seni tradhisi kang ana ing Jawa Tengah, Jawa Timur lan Bali. Wayang kulit awujud boneka kang digawe saka kulit kewan diwenehi warna cet lan rupane kaya manungsa. Paraga kang awujud wayang iku dimainake dening sawijining pawongan kang diarani dhalang.

Wayang kulit mujudake hiburan utawa tontonan kang digelar ing wayang wengi (sewengi muput).

Babagan kang ana ing sajroning wayang kulit yaiu:

     Kelir: layar amba warna putih kang mujudake background/latar belakang kanggo mainake wayang.

 Blencong: lampu minyak kanggo madhangi layar supaya wayang iku menawa ditonton saka samburine layar bisa ngasilake ayang-ayang.

 Mahabharata lan Ramayana: cerita kang dimainake ing pagelaran wayang kulit. Paraga-paraga ing cerita Mahabharata kayata: Pandhawa Lima (Yudhistira, Bima, Arjuna, Nakula, lan Sadewa) lan Kurawa (Duryudana, Dursasana, Bambang Swatama, Durmagati, Kartamarma, lsp.).

 Sindhen/Waranggana: pawongan kang nembang ing sajroning pagelaran.

Nayaga: wong-wong kang nabuh gamelan (pelog lan slendro) ngiringi sindhen nembangake tetembangan.

a.       Wayang Golek

Wayang golek yaiku seni tradhisi kang ana ing Jawa Tengah lan Jawa Barat, awujud boneka kang digawe saka kayu. Wayang golek uga dimainake dening dhalang, nanging ora nganggo kelir, dadi pamiarsa ora nontong ayang-ayang, nanging bisa weruh langsung wujude wayang iku.

Babagan kang ana ing sajroning wayang golek meh padha kabeh kaya ing wayang kulit. Saliyane cerita Mahabharata lan Ramayana, ing pagelaran wayang golek uga dimainake cerita Menak, yaiku cerita ngenani penyebaran agama Islam.

2. Tari Barong

Tari barong yaiku seni tradhisi kang asale saka Bali. Tari barong digelar ing wayah esuk lan pagelaran iku mau dianakake ing ngarep lawang pura. Cerita kang diangkat ing pagelaran tari barong yaiku Calon Arong, kang nyritakake dharma (perkara kang apik) mungsuh adharma (perkara kang ala). Paragane awujud menungsa kang didandani dadi barong (tokoh sing apik) lan leak (tokoh kang jahat). Tari barong uga diiringi nganggo gamelan komplit karo nayagane.

3. Sintren

Sintren yaiku seni tradhisi kang nggunakake mladhang (dhukun) kanthi jampi-jampi lan kebule kukus menyan sarta tetabuhan, pemain/penarine wong wadon kang durung jejodhoan. Menawa prawane wis ora suci, pagelaran sintren ora bisa kaleksanan.

Sadurunge njoged, penari dilebokake ing sanjerone kurungan pitik.

Sintren biasane digelar ing wektu bengi ing wayah ketiga amarga kanggo nyepetake tibane udan.

4. Tayub

Tayub utawa tayuban yaiku kesenian rakyat kang awujud joged, kang ana ing Jawa Barat, Jawa Timur, lan Jawa Tengah. Tayub nduweni sebutan warna-warna, yaiku

• ing Blora diarani Sindhir (Sindhiran),
• ing Pacitan diarani Janggrung,
• ing Banyumas diarani Lengger,
• ing Jawa Barat diarani Ronggeng,
• lan ing Banyuwangi diarani Gandrung.
• ing Bali uga ana joged meh padha karo tayub, kang diarani Joged Bumbung.

Ing sawijining pagelaran tayub, ana 5 perangkat (unsur) kang ora kena dipisahake, yaiku:

a.       Seniman Joged (Pengibing, Penandhak) yaiku pambeksa priya sing ketiban sampur,

b.       Seniman Pengarih yaiku sawijining petugas sing diwenehi tugas ngawasi yen ana pangibing sing tumindak kliwat wates, upamane nglanggar aturan main utawa nerak kausilan,

c.       Seniman Pengrawit yaiku pengrawit tembang nganggo seperangkat gamelan.

      Juru Beksa Putri, yaiku penembang/vokalis kairingi seperangkat gamelan.

      Pangguyub yaiku wong kang nduwe tanggung jawab sakabehe pagelaran.

5.  Reog Ponorogo

Reog Ponorogo mujudake kesenian kanga asale asli saka Ponorogo, Jawa Timur. Paragane awujud wong kang nganggo topeng macan, lan wong-wong kang numpak jaran kepang.

Cerita kang diangkat ing sajroning pagelaran Reog Ponorogo dijupuk saka sejarah Kerajaan Bantarangin (Ponorogo), kang diprentah dening Prabu Kelono Sewandono kang jaman semana arep nglamar Dewi Sangga Langit saka Kediri. Ing tengah dalan, rombongan Prabu Kelono Sewandono dicegat dening Singo Barong. Wusanane perang adu kasekten ora bias dialang-alangi, nanging Singo Barong kalah, banjur gelem dadi abdine Prabu Kelono Sewandono.

Piranti musik kanggo ngiringi pagelaran Reog Ponorogo yaiku: kendhang, kenong, kempul, trompet, gong, lan angklung.

6. Jolenan

Jolenan yaiku tradhisi merti/ngresiki desa kang ana ing Desa Somangari, Kecamatan Kaligesing, Kabupaten Purworejo, Jawa Tengah. Jolenan dianakake saben wulan Sapar rong tahun pisan.

Tradhisi jolenan diwiwiti esuk, sarampunge jolen ditata lan didandani bareng ing lingkungan RT utawa dhukuh dhewe-dhewe, banjur digawa menyang Balai Desa arep dikirab. Sadurunge diarak mubeng desa, kabeh kelompok kesenian tradisional sing ana ing Desa Somangari dipentasake dhisik ing ngarep kuburane Mbah Kedhono-Kedhini kang mujudake leluhur warga desa.

Jolen isine tumpeng, ingkung pitik, gemblong, lelawuhan, lan maneka warna jajanan liyane. Ing njaba jolen isih ana woh-wohan sing ditata kaya gunungan.

 7. Sekaten

Sekaten yaiku tradhisi kang ana ing Ngayogyakarta lan Surakarta kang dianakake saben tanggal 12 Rabi’ul Awal, yaiku kanggo mengeti wiyose Nabi Muhammad SAW. Sekaten biasane digelar ing alun-alun kraton.

Ing tradhisi sekaten ana tontonan:

1. Tetabuhan gamelan (Kyai Sekati, Kyai Guntur Madu, lan Kyai Naga Wilaga),
2. Wong dodolan endhog abang,
3. Wong dodolan suruh kinang,
4. Wong dodolan pecut,
5. Wong dodolan sega gurih, lan
6. Metune gunungan grebeg saka kraton kang mujudake sedekah Sri Sultan kanggo kawulane.