1.
Basa
Krama
basa karma iku ana 2
warna yaiku :
·
krama
lugu
krama lugu iku kanggone
:
a. Guneman
wong tuwa marang bocah kang durung ditempangi.
Tuladha : “Mangga, nak
mbelet rumiyin!”
“Nak, ampeyan
ngertos marginipun dhateng solo?”
b. Bocah
karo bocah sing durung kulina.
Tuladha : “Bapak
sampeyan punapa saestu mundhut sepedha?”
“Griya sampeyan
pundi, Mas?”
·
Krama
Alus
Kedadeyan
saka krama lugu lan krama inggil, gunane kanggo guneman kanggo sapa bae kang
kudu diajeni.
Tuladha
: “Kula dipun utus Pak guru supados tumbas kapur”
“Pak dokter badan kula sakit
supados panjenengan paring obat.”
2.
Basa
Ngoko
Basa ngoko iku ana 2
werna yaiku :
·
Ngoko
lugu
Digunakake kanggo wong
sing hubungane wis akrab lan ora ana usaha kanggo saling ngoramati.
Tuladha :
a. Jaka
mangan sate
b. Iwan
seneng ngrungokake radhiyo
c. Kowe
arep mangkat sekolah
Ragam ngoko lugu
digunakake kanggo :
·
Komunikasi karo wong sing kedudukane
utawa statuse lewih rendah, tuladha antara guru karo murid, wong tuwa marang
anak, lan antara wong sing wis akrab.
·
Komunikasi sing sifate umum, tuladhane
nawarake barang, lan uga bisa digunakake kanggo penulisan surat kabar.
3.
Basa
Ngoko Alus
Digunakake kanggo wong
sing duwe hubungan akrab nanging ana usaha saling menghormati.
Tuladha :
·
Pakdhe mengko arep tindak karo sapa ?
·
Bapak dhahar bakso
·
Pak lurah sing anyar iku asmane sapa ?
Pembentukan ragam ngoko alus :
a. Leksikon
ngoko kanggo ngormati wong liya diganti dadi leksikon krama inggil
b. Leksikon
ngoko sing berhubungan karo diri pribadi senajan duwe leksikon krama inggil,
tetep nganggo leksikon ngoko.
c. Leksikon
krama ora digunakake , mung krama inggil, krama andhap lan ngoko.
3. Madya Krama.
Basa Madya Krama iku wujude tembung :
Unggah-ungguh Basa Jawa yaiku adat sopan santun, tatakrama,
tatasusila nggunakake Basa Jawa. Undha-usuke Basa Jawa miturut unggah-ungguhe
kena kaperang dadi 5, yaiku :
1. Basa ngoko, kaperang dadi 2, yaiku Ngoko Lugu lan Ngoko Andhap (isih kaperang maneh dadi 2, Antya Basa lan Basa Antya).
2. Basa madya, kaperang dadi 3, yaiku Madya Ngoko, Madyantara lan Madya Krama.
3. Basa Krama, kaperang dadi 5, yaiku Kramantara, Mudha Krama, Wredha Krama, Krama Inggil, lan Krama Desa.
4. Basa Kedhaton.
5. Basa Kasar.
1. Basa ngoko, kaperang dadi 2, yaiku Ngoko Lugu lan Ngoko Andhap (isih kaperang maneh dadi 2, Antya Basa lan Basa Antya).
2. Basa madya, kaperang dadi 3, yaiku Madya Ngoko, Madyantara lan Madya Krama.
3. Basa Krama, kaperang dadi 5, yaiku Kramantara, Mudha Krama, Wredha Krama, Krama Inggil, lan Krama Desa.
4. Basa Kedhaton.
5. Basa Kasar.
A. BASA MADYA
Basa Madya iku basa ing antarane basa ngoko lan krama. Wujude Basa Madya yaiku
tembung Madya kaworan ngoko utawa krama. Basa Madya Ngoko biyasane isih
digawe
dening wong ing desa lan pegunungan. Manut wujude, Basa Madya diperang
dadi 3, yaiku :
1. Madya Ngoko.
Basa Madya Ngoko wujude tembung :
1. Madya Ngoko.
Basa Madya Ngoko wujude tembung :
- Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
- Ngoko
- Dika, mang, samanng
Ciri-cirine Basa Madya Ngoko antarane :
- Aku, dadi kula
- Kowé, diowahi dadi dika
- Ater-ater tak- diowahi dadi kula
- Ater-ater ko-diowahi dadi dika
- Ater-ater di- ora owah
Kanggone Basa Madya Ngoko iku lumrahe :
- Bakul padha bakul
- Priyayi marang sor-sorane
Tuladha :
- Dika niku klebu beja, olehe panen pari mboten enten sing gabug, samang napake ta?
- Pundi woh-wohané sing becik-becik niku?
- Niku napa kirang becik?
2. Madyantara.
Basa Madyantara iku wujude tembung :
Basa Madyantara iku wujude tembung :
- Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
- Ngoko
- Kang slira (sampeyan), pangkate, sesebutan (peprenahan)
Ciri-cirine Basa Madyantara :
- Aku, diowahi dadi kula
- Kowé, diowahi dadi sampéyan, samang
- Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
- Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
- Panambang -ku, diowahi dadi kula
- Panambang -mu, diowahi dadi sampéyan, samang
- Panambang -e tetep ora owah
Sing nganggo Basa Madyantara :
- Wong padesan marang wong liya kang dianggep luwih tuwa utawa kinurmatan
- Padha-padha priyayi sing wis kulina
- Bojone priyayi marang sing lanang (yen durung kulina)
- Priyayi marang sanake tuwa kang luwih asor
Tuladha :
- Sampeyan niku pripun ta mas, seprika-sepriki kok boten enten sudane
- A migunakaké Basa Madya Ngoko, B migunakaké Basa Madya Krama.
A : “É, Yu
nggéndhong lurik, ndika mandheg sedhéla”.
B : “Napa, ajeng tumbas?”
A : “Wong ngendheg nèk mboten ajeng tuku ajeng napa?”
B : “Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé”.
B : “Napa, ajeng tumbas?”
A : “Wong ngendheg nèk mboten ajeng tuku ajeng napa?”
B : “Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé”.
3. Madya Krama.
Basa Madya Krama iku wujude tembung :
- Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
- Krama lan krama inggil
- Sampeyan, pangkat, sesebutan/peprenahan
Ciri-ciriné antara liya:
- Aku, diowahi dadi kula
- Kowé, diowahi dadi sampéyan utawa samang
- Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
- Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
- Ater-ater di-, tetep ora owah.
Sing nganggo Basa Madya Krama :
- Padha=padha priyayi sing wis kulina
- Bojone priyayi marang sing lanang (yen durung ngoko)
Tuladha ;
- Mas, tinimbang sampeyan ngresula ngoten niku, mbok luwung ngenggar-enggar penggalih lan nyenyuwun teng Pangeran pinaringan gesang mulya, tentrem boten enten sambikala.
- (A Ibuné B Kula)
A: “Wetonku
tumbuk umur 33 taun, slametané apa wis kok pikir?”
B: “Rak
siyos bénjing tanggal 7, wulan Rabingulakir ngajeng niki ta?”
A: “Iya”.
B: “Saniki
tanggal ping 27, taksih kirang 10 dalu”.
A: “Rak ya
wis cedhak”.
(sumber panulisan : jv.wikipedia.org lan cathethan Basa Jawa nalika ing
bangku sekolah)
B. BASA
NGOKO
Basa Jawa
Ngoko yaiku perangan Basa Jawa kanggo guneman marang wong sapadha-padha. Basa
Ngoko isih kaperang dadi 2, yaiku :
1. Ngoko Lugu,yaiku minangka tataran basa kang paling asor ing undha
usuk Basa
Jawa. Wujud tembunge ngoko, ora ana tembung krama utawa krama inggil
tumrap
wong sing diajak guneman. Gunane kanggo guneman antarane :
- Wong tuwa marang bocah enom
- Wong kang sadrajad utawa wis raket sesrawungane
- Wong apangkat dhuwur marang pegawene
- Bocah cilik karo kancane
- Ngunandika (ngomong dhewe)
2.Ngoko Andhap,
yaiku basa
ngoko kang alus sarta luwih ngajeni marang wong kang diajak guneman.
Wujude
arupa basa ngoko kacampur tembung krama inggil tumrap wong kang diajak
guneman.
Yen dirasa kurang ngajeni sok dicampur tembung krama sawetara.
Panganggone basa
ngoko andhap iku kanggo guneman antarane :
- Sedulur tuwa marang sedulur enom kang luwih dhuwur drajade
- Bojone priyayi marang sing lanang
- Priyayi marang priyayi yen wis ngoko-ngokonan (kulina/raket)
Basa ngoko
andhap bisa diperang dadi :
a. Antya Basa (wujude tembung ngoko lan krama inggil). Ciri-cirine :
a. Antya Basa (wujude tembung ngoko lan krama inggil). Ciri-cirine :
- Aku, tetep ora owah
- Kowe, kanggo pawongan kang diajeni diowahi dadi panjenengan, ki raka,kangmas
- Ater-ater dak-, ko-, di- lan panambang -ku, -mu, -e, -ake ora owah
Tuladha :
- Mas, aku nyuwun ngampil kagungane buku sewengi wae.
- Ora, kangmas ki suwé ora ngetingal-ngetingal iku tindak ngendi?
- Wah, adhimas ki rada ngece. Genah wis pirsa bae kok mundhut pirsa.
b. Basa Antya (wujude
tembung ngoko, krama inggil lan krama). Ciri-cirine :
- Aku, tetep ora owah
- Kowe, kanggo pawongan kang diajeni diowahi dadi panjenengan, ki raka,kangmas
- Ater-ater dak-, ko-, di- tetep ora owah
Tuladha :
- Mas, aku ora bisa nyaosi apa-apa marang panjenengan, kejaba mung bisa
- ndherek muji rahayu, muga-muga panjenengan saged remen, lan saged ngangsu
- kawruh sing migunani tumrap nusa lan bangsa.
- Dak arani sliramu dhèk mau bengi saèstu mriksani ringgit ana ing dalemé Pak
- Lurah. Gèk lampahé baé apa ya dhimas, teka gamelané sedalu natas ngungkung
- baé, ora ana pedhot-pedhoté.
(sumber tulisan : jv.wikipedia.org lan cathetan Basa Jawa nalika ing bangku
sekolah)
C. Basa Krama
1. Krama Inggil
Bahasa krama
inggil itu lebih menghargai orang lain, juga disebut basa krama halus.
Contohnya.
1. Bapak tindak dhateng Jakarta dinten Minggu.
2. Pak Bagyo nembe mucal kelas sekawan.
3. Pak Badrun mundhut sepatu.
4. Eyang kakung nembe siram.
5. Buku kulo dipun asto Bu Guru.
Kalau kita perhatikan, kalimat di atas diucapkan sangat halus sekali, sebagai bentuk untuk ngajeni (menghormati) antarane Bapak, Pak Bagyo, Pak Badrun, Eyang Kakung dan Bu Guru.
2. Krama Lugu
Contohnya.
1. Bapak tindak dhateng Jakarta dinten Minggu.
2. Pak Bagyo nembe mucal kelas sekawan.
3. Pak Badrun mundhut sepatu.
4. Eyang kakung nembe siram.
5. Buku kulo dipun asto Bu Guru.
Kalau kita perhatikan, kalimat di atas diucapkan sangat halus sekali, sebagai bentuk untuk ngajeni (menghormati) antarane Bapak, Pak Bagyo, Pak Badrun, Eyang Kakung dan Bu Guru.
2. Krama Lugu
Kalimat berbahasa Jawa ragam Krama lugu : adalah
kalimat yang didalamnya terdiri
dari kata-kata berbahasa Jawa krama, kalimat
ini biasanya digunakan untuk
membahasakan diri sendiri. Terdiri dari kata-kata
berbahasa Jawa krama.
Contoh "
Kula dereng tilem."
D.
Basa Kedathon
Basa
Kedhaton yaiku basa kang kanggone mung ana kedhaton. Kaanggo tumrap para
sentana lan abdining ratu ing wektu seba ing ngarsaning ratu.
Conto :
1. Punapi sira darbe kawasisan ingkang linuwih ?
2. Jengandika punapi sampun mengertos pawartos puniki ?
Ewone basa kedhaton liyane :
nedha = mangan
puniku = iku
wonten = ana
punapi = apa
dhawak = dhewe
jengandika = kowe
siyos = sida
darbe = duwe
puniki = niki
Conto :
1. Punapi sira darbe kawasisan ingkang linuwih ?
2. Jengandika punapi sampun mengertos pawartos puniki ?
Ewone basa kedhaton liyane :
nedha = mangan
puniku = iku
wonten = ana
punapi = apa
dhawak = dhewe
jengandika = kowe
siyos = sida
darbe = duwe
puniki = niki
E. Basa Kasar
Digunakan oleh rakyat banyak sehari-hari yang menurut
bahasa memakai kata-kata
yang tergolong kasar atau tidak sopan, biasa digunakan
oleh orang yang tidak pernah
belajar undak usuk basa.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar