Rabu, 11 Desember 2013

Unggah-ungguh Basa



1.      Basa Krama
basa karma iku ana 2 warna yaiku :
·         krama lugu
krama lugu iku kanggone :
a.       Guneman wong tuwa marang bocah kang durung ditempangi.
Tuladha : “Mangga, nak mbelet rumiyin!”
                “Nak, ampeyan ngertos marginipun dhateng solo?”
b.      Bocah karo bocah sing durung kulina.
Tuladha : “Bapak sampeyan punapa saestu mundhut sepedha?”
                “Griya sampeyan pundi, Mas?”

·         Krama Alus
Kedadeyan saka krama lugu lan krama inggil, gunane kanggo guneman kanggo sapa bae kang kudu diajeni.
Tuladha : “Kula dipun utus Pak guru supados tumbas kapur”
                  “Pak dokter badan kula sakit supados panjenengan paring obat.”
2.      Basa Ngoko
Basa ngoko iku ana 2 werna yaiku :
·         Ngoko lugu
Digunakake kanggo wong sing hubungane wis akrab lan ora ana usaha kanggo saling ngoramati.
Tuladha :
a.       Jaka mangan sate
b.      Iwan seneng ngrungokake radhiyo
c.       Kowe arep mangkat sekolah

Ragam ngoko lugu digunakake kanggo :
·         Komunikasi karo wong sing kedudukane utawa statuse lewih rendah, tuladha antara guru karo murid, wong tuwa marang anak, lan antara wong sing wis akrab.
·         Komunikasi sing sifate umum, tuladhane nawarake barang, lan uga bisa digunakake kanggo penulisan surat kabar.

3.      Basa Ngoko Alus
Digunakake kanggo wong sing duwe hubungan akrab nanging ana usaha saling menghormati.
Tuladha :
·         Pakdhe mengko arep tindak karo sapa ?
·         Bapak dhahar bakso
·         Pak lurah sing anyar iku asmane sapa ?

Pembentukan ragam ngoko alus :
a.       Leksikon ngoko kanggo ngormati wong liya diganti dadi leksikon krama inggil
b.      Leksikon ngoko sing berhubungan karo diri pribadi senajan duwe leksikon krama inggil, tetep nganggo leksikon ngoko.
c.       Leksikon krama ora digunakake , mung krama inggil, krama andhap lan ngoko.




Unggah-ungguh Basa Jawa yaiku adat sopan santun, tatakrama, tatasusila nggunakake Basa Jawa. Undha-usuke Basa Jawa miturut unggah-ungguhe kena kaperang dadi 5, yaiku :
1. Basa ngoko, kaperang dadi 2, yaiku Ngoko Lugu lan Ngoko Andhap (isih kaperang maneh dadi 2, Antya Basa lan Basa Antya).
2. Basa madya, kaperang dadi 3, yaiku Madya Ngoko, Madyantara lan Madya Krama.
3. Basa Krama, kaperang dadi 5, yaiku Kramantara, Mudha Krama, Wredha Krama, Krama Inggil, lan Krama Desa.
4. Basa Kedhaton.
5. Basa Kasar.

A. BASA MADYA
     
Basa Madya iku basa ing antarane basa ngoko lan krama. Wujude Basa Madya yaiku
tembung Madya kaworan ngoko utawa krama. Basa Madya Ngoko biyasane isih
digawe dening wong ing desa lan pegunungan.  Manut wujude, Basa Madya diperang
dadi 3, yaiku :
1. Madya Ngoko.
Basa Madya Ngoko wujude tembung :
  • Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
  • Ngoko
  • Dika, mang, samanng
Ciri-cirine Basa Madya Ngoko antarane :
  • Aku, dadi kula
  • Kowé, diowahi dadi dika
  • Ater-ater tak- diowahi dadi kula
  • Ater-ater ko-diowahi dadi dika
  • Ater-ater di- ora owah
Kanggone Basa Madya Ngoko iku lumrahe :
  • Bakul padha bakul
  • Priyayi marang sor-sorane
Tuladha :
  • Dika niku klebu beja, olehe panen pari mboten enten sing gabug, samang napake ta?
  • Pundi woh-wohané sing becik-becik niku?
  • Niku napa kirang becik?
2. Madyantara.
Basa Madyantara iku wujude tembung :
  • Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
  • Ngoko
  • Kang slira (sampeyan), pangkate, sesebutan (peprenahan)
Ciri-cirine Basa Madyantara :
  • Aku, diowahi dadi kula
  • Kowé, diowahi dadi sampéyan, samang
  • Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
  • Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
  • Panambang -ku, diowahi dadi kula
  • Panambang -mu, diowahi dadi sampéyan, samang
  • Panambang -e tetep ora owah
Sing nganggo Basa Madyantara :
  • Wong padesan marang wong liya kang dianggep luwih tuwa utawa kinurmatan
  • Padha-padha priyayi sing wis kulina
  • Bojone priyayi marang sing lanang (yen durung kulina)
  • Priyayi marang sanake tuwa kang luwih asor
Tuladha :
  • Sampeyan niku pripun ta mas, seprika-sepriki kok boten enten sudane
  • A migunakaké Basa Madya Ngoko, B migunakaké Basa Madya Krama.
A : “É, Yu nggéndhong lurik, ndika mandheg sedhéla”.
B : “Napa, ajeng tumbas?”
A : “Wong ngendheg nèk mboten ajeng tuku ajeng napa?”
B : “Engga ta mang milih. Dagangan kula saé-saé”.

3. Madya Krama.
Basa Madya Krama iku wujude tembung :
  • Madya (ater-ater lan panambang ngoko)
  • Krama lan krama inggil
  • Sampeyan, pangkat, sesebutan/peprenahan
Ciri-ciriné antara liya:
  • Aku, diowahi dadi kula
  • Kowé, diowahi dadi sampéyan utawa samang
  • Ater-ater tak-, diowahi dadi kula
  • Ater-ater ko-, diowahi dadi samang, mang
  • Ater-ater di-, tetep ora owah.
Sing nganggo Basa Madya Krama :
  • Padha=padha priyayi sing wis kulina
  • Bojone priyayi marang sing lanang (yen durung ngoko)
Tuladha ;
  • Mas, tinimbang sampeyan ngresula ngoten niku, mbok luwung ngenggar-enggar penggalih lan nyenyuwun teng Pangeran pinaringan gesang mulya, tentrem boten enten sambikala.
  • (A Ibuné B Kula)
A: “Wetonku tumbuk umur 33 taun, slametané apa wis kok pikir?”
B: “Rak siyos bénjing tanggal 7, wulan Rabingulakir ngajeng niki ta?”
A: “Iya”.
B: “Saniki tanggal ping 27, taksih kirang 10 dalu”.
A: “Rak ya wis cedhak”.
(sumber panulisan : jv.wikipedia.org lan cathethan Basa Jawa nalika ing bangku sekolah)
 B. BASA NGOKO
Basa Jawa Ngoko yaiku perangan Basa Jawa kanggo guneman marang wong sapadha-padha. Basa Ngoko isih kaperang dadi 2, yaiku : 
1. Ngoko Lugu,yaiku minangka tataran basa kang paling asor ing undha usuk Basa
Jawa. Wujud tembunge ngoko, ora ana tembung krama utawa krama inggil tumrap
wong sing diajak guneman.  Gunane kanggo guneman antarane :
  • Wong tuwa marang bocah enom
  • Wong kang sadrajad utawa wis raket sesrawungane
  • Wong apangkat dhuwur marang pegawene
  • Bocah cilik karo kancane
  • Ngunandika (ngomong dhewe)
2.Ngoko Andhap
yaiku basa ngoko kang alus sarta luwih ngajeni marang wong kang diajak guneman. 
Wujude arupa basa ngoko kacampur tembung krama inggil tumrap wong kang diajak
guneman. Yen dirasa kurang ngajeni sok dicampur tembung krama sawetara.
Panganggone basa ngoko andhap iku kanggo guneman antarane :
  • Sedulur tuwa marang sedulur enom kang luwih dhuwur drajade
  • Bojone priyayi marang sing lanang
  • Priyayi marang priyayi yen wis ngoko-ngokonan (kulina/raket)
Basa ngoko andhap bisa diperang dadi :
a. Antya Basa (wujude tembung ngoko lan krama inggil). Ciri-cirine :
  • Aku, tetep ora owah
  • Kowe, kanggo pawongan kang diajeni diowahi dadi panjenengan, ki raka,kangmas
  • Ater-ater dak-, ko-, di- lan panambang -ku, -mu, -e, -ake ora owah
Tuladha :
  • Mas, aku nyuwun ngampil kagungane buku sewengi wae.
  • Ora, kangmas ki suwé ora ngetingal-ngetingal iku tindak ngendi?
  • Wah, adhimas ki rada ngece. Genah wis pirsa bae kok mundhut pirsa.
b. Basa Antya (wujude tembung ngoko, krama inggil lan krama). Ciri-cirine :
  • Aku, tetep ora owah
  • Kowe, kanggo pawongan kang diajeni diowahi dadi panjenengan, ki raka,kangmas
  • Ater-ater dak-, ko-, di- tetep ora owah
Tuladha :
  • Mas, aku ora bisa nyaosi apa-apa marang panjenengan, kejaba mung bisa
  • ndherek muji rahayu, muga-muga panjenengan saged remen, lan saged ngangsu
  • kawruh sing migunani tumrap nusa lan bangsa.
  • Dak arani sliramu dhèk mau bengi saèstu mriksani ringgit ana ing dalemé Pak
  • Lurah. Gèk lampahé baé apa ya dhimas, teka gamelané sedalu natas ngungkung 
  • baé, ora ana pedhot-pedhoté.
(sumber tulisan : jv.wikipedia.org lan cathetan Basa Jawa nalika ing bangku sekolah)
C. Basa Krama
1. Krama Inggil
Bahasa krama inggil itu lebih menghargai orang lain, juga disebut basa krama halus.

Contohnya.
1. Bapak tindak dhateng Jakarta dinten Minggu.
2. Pak Bagyo nembe mucal kelas sekawan.
3. Pak Badrun mundhut sepatu.
4. Eyang kakung nembe siram.
5. Buku kulo dipun asto Bu Guru.

Kalau kita perhatikan, kalimat di atas diucapkan sangat halus sekali, sebagai bentuk untuk ngajeni (menghormati) antarane Bapak, Pak Bagyo, Pak Badrun, Eyang Kakung dan Bu Guru.

2. Krama Lugu
Kalimat berbahasa Jawa ragam Krama lugu : adalah kalimat yang didalamnya terdiri
dari kata-kata berbahasa Jawa krama, kalimat ini biasanya digunakan untuk
membahasakan diri sendiri. Terdiri dari kata-kata berbahasa Jawa krama.
Contoh  " Kula dereng tilem."

 D. Basa Kedathon
Basa Kedhaton yaiku basa kang kanggone mung ana kedhaton. Kaanggo tumrap para
sentana lan abdining ratu ing wektu seba ing ngarsaning ratu.

Conto :
1. Punapi sira darbe kawasisan ingkang linuwih ?
2. Jengandika punapi sampun mengertos pawartos puniki ?

Ewone basa kedhaton liyane :

nedha = mangan
puniku = iku
wonten = ana
punapi = apa
dhawak = dhewe
jengandika = kowe
siyos = sida
darbe = duwe
puniki = niki 
E. Basa Kasar
Digunakan oleh rakyat banyak sehari-hari yang menurut bahasa memakai kata-kata
yang tergolong kasar atau tidak sopan, biasa digunakan oleh orang yang tidak pernah
belajar undak usuk basa.

 

Tidak ada komentar:

Posting Komentar